Otoimmün Hastalıklar Nelerdir? Otoimmün Hastalık Belirtileri Nelerdir?

Otoimmün Hastalıklar Nelerdir?

Bağışıklık sistemi, vücudu bakteri, virüs, parazit gibi mikroorganizmalar ve kanser hücrelerinden korumaya yönelik çalışan organ ve hücrelerden oluşmuştur. Otoimmün hastalıklar ise bağışıklık sisteminin organizmayı korumada görev almak yerine yanlışlıkla vücuttaki çeşitli dokulara saldırmasının bir sonucu olarak ortaya çıkar.² Peki, yaygın olarak rastlanılan otoimmün hastalıklar yani bağışıklık sistemi hastalıkları nelerdir?

Tip 1 Diyabet

Pankreas, kan şekeri seviyelerinin kontrolüne yardımcı olan insülin hormonunun üretiminden sorumlu organdır. Tip 1 diyabet hastalığında bağışıklık sistemi pankreastaki insülin üretimi yapan hücrelere saldırarak onları harap eder. Sonuç olarak vücutta hiç insülin üretilemez ve kan şekeri yükselir.¹

Romatoid Artrit

Romatoid artrit hastalığında bağışıklık sistemi tarafından üretilen otoantikorların hedefi eklemlerdir. Romatoid artrit otoimmün hastalığı belirtileri arasında eklemlerde; şişme, kızarıklık, ağrı, sertlik, ısı artışı gibi semptomlar bulunabilir.¹

Psoriasis

Normal şartlarda cilt hücreleri önce büyür ve artık ihtiyaç duyulmadığında ise dökülerek vücuttan uzaklaştırılır. Psoriasis ya da sedef hastalığında ise cilt hücreleri normalden çok daha hızlı çoğalır ve fazla hücreler ciltte birikerek iltihaplı yaralar meydana getirir. Otoimmun bir hastalık olan psoriasis olgularının %30'u artritle birliktedir ve psoriatik artrit olarak adlandırılır.¹

Multipl Skleroz

Multipl skleroz (MS), merkezi sinir sistemindeki sinir hücrelerini çevreleyen ve miyelin adı verilen kılıfa karşı otoantikor üretimi nedeniyle ortaya çıkan bir hastalıktır. Miyelin kılıfta oluşan hasar nedeniyle merkezi sinir sistemiyle vücut arasında gerçekleşen mesaj iletimi yavaşlar. Hastalığa bağlı olarak uzuvlarda uyuşma, güçsüzlük, denge ve yürüme sorunları gibi nörolojik semptomlar görülebilir. Bağışıklık sistemi hastalıkları arasında bulunan multipl sklerozun farklı formları vardır ve her biri farklı ilerleme hızına sahiptir.¹ 

Sistemik Lupus Eritematozus (SLE)

Kelebek hastalığı olarak da bilinen SLE, cilt ve çoklu organ tutulumunun olduğu kronik ve ilerleyici bir otoimmün hastalıklar. Hastalığa bağlı olarak eklemler, böbrek, beyin, kalp gibi farklı organlarda tutulum olabilir. Ciltte kızarıklık ve döküntüler, eklemlerde ağrı, halsizlik, ateş gibi semptomlar ortaya çıkabilir.¹

İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları

İnflamatuar bağırsak hastalıkları bağırsak iç tabakasında ve duvarında iltihaba neden olan, ülseratif kolit ve Crohn hastalığı olmak üzere iki farklı formu bulunan rahatsızlıklardır. Crohn hastalığı ağızdan itibaren sindirim kanalının herhangi bir bölümünde ortaya çıkabilirken ülseratif kolit sadece kolon (kalın bağırsak) ve rektumu (kalın bağırsağın son kısmı) etkiler. İshal, karın ağrısı, kanamalı ülserler gibi belirti ve bulgular görülebilir.¹

Otoimmün Tiroid Hastalıkları

En çok bilinen otoimmün tiroid hastalıkları arasında Graves hastalığı ve Hashimoto tiroiditi bulunur. Graves hastalığında fazla tiroid hormonu üretimi söz konusuyken Hashimoto hastalığında tam tersi şekilde tiroid hormon üretiminde azalma mevcuttur.¹

Otoimmün Hastalıklar Neden Olur?

Günümüzde henüz otoimmün hastalığın nedenleri kesin olarak tespit edilememiştir. Bununla birlikte bazı teoriler, bir enfeksiyon veya yaralanma sonrasında tetiklenen bağışıklık sisteminin aşırı aktif hale gelerek kendi dokularına saldırdığı yönünde görüş bildirmektedir.³ Kesin neden bilinmese de aşağıdaki gibi bazı faktörlerin otoimmün hastalıklar için riski artırdığı yönünde kanıtlar vardır:

• Genetik: Lupus, multipl skleroz (MS) gibi bazı hastalıkların ailesel geçişi olabilir. Kişinin otoimmün hastalığı olan bir akrabasının varlığı riskte artışa neden olacaktır.(3)Fazla Kilolu Olmak: Aşırı kilolu veya obez olmanın romatoid artrit veya psoriatik artrit gelişme riskinde artış ile ilişkisi tespit edilmiştir. Eklemler üzerine binen fazla yükün ve fazla yağ dokusunun iltihaplanmayı tetiklemesi bunda etken olabilir.³
• Sigara Kullanmak: Araştırmalara göre sigara kullanımı; lupus, romatoid artrit, hipertiroidizm ve MS gibi bazı otoimmün hastalıklarda tetikleyici rol alabilir.³
• Bazı İlaçlar: Bazı tansiyon ilaçları veya antibiyotikler SLE'nin bir tipi olan ilaca bağlı lupus hastalığını tetikleyebilir.³
• Cinsiyet: 15 ila 44 yaşları arasındaki kadınlarda erkeklere oranla risk daha yüksektir.¹
• Çevresel Faktörler: Güneş ışığı, cıva, bazı kimyasal çözücüler veya tarımda kullanılan kimyasallar, COVID-19 dahil bazı bakteriyel ve viral enfeksiyonlar gibi bir takım çevresel faktörlere maruz kalmak otoimmün hastalıklar için riski artırabilir.¹
• Etnik Köken: Bazı otoimmün hastalıklar, belirli etnik gruba mensup kişilerde daha sık görülme eğilimindedir. Örneğin, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Beyaz ırktan olan kişilerde otoimmün kas hastalığı gelişme olasılığı daha yüksektir. Afrikalı Amerikanlar, İspanya veya Latin kökenli insanlarda ise lupus daha fazla ortaya çıkma eğilimi gösterir.¹
• Beslenme: Kişinin beslenme şekli ve diyetinde bulunan gıdalar otoimmün hastalık gelişme riskini ve hastalığın ciddiyetini etkileyebilir.¹
• Otoimmün Hastalıkların Psikolojik Nedenleri: Yeni bir çalışma psikolojik stresin lupus veya romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklara yakalanma olasılığının artırdığını raporlanmıştır. Çalışmada daha önce stresle ilişkili bozukluk teşhisi konan kişilerde otoimmün hastalık sıklığının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.⁴
• Başka Bir Otoimmun Hastalık Varlığı: Kişide başka bir otoimmün hastalığın bulunması ikinci bir otoimmün hastalık riskinde artışa neden olabilir.¹

Otoimmün Hastalık Belirtileri Nelerdir?

Otoimmün hastalıklar çok çeşitlidir ve vücutta farklı organ ya da dokular üzerinde hasarlanma ile belirtilere yol açar. Bununla birlikte bu hastalıkların birçoğunda benzer semptomlar görülebilir.(3) Otoimmün hastalıklara bağlı görülebilen belirtiler arasında şunlar bulunabilir:

• Halsizlik, 
• Eklemlerde ağrı, şişlik ve hassasiyet, 
• Cilt sorunları, 
• Karın ağrısı ve sindirim problemleri, 
• Tekrarlayıcı ateş, 
• Salgı bezlerinde şişlikler,³
• Baş dönmesi, 
• Saç dökülmesi, 
• Kas ağrıları, 
• El ve ayaklarda uyuşma ve karıncalanma, 
• Konsantrasyon güçlüğü.¹

Otoimmün Hastalıkların Tedavi Süreci Nasıl Olur?

Otoimmün hastalıklar için günümüzde henüz kalıcı bir tedavi yöntemi yoktur. Bu nedenle otoimmün hastalıklar tedavisi rahatsızlığa bağlı görülebilen semptomların yönetilmesi yönünde yapılır. Herkesin bağışıklık sistemi, genetik özellikleri ve çevresi farklı olduğundan tedavi de her hasta için spesifik olarak planlanır.(2) Tedavide kullanılabilen yöntemlerden bazıları şunlar olabilir:

• İlaçlar: Otoimmün hastalıklar nedeniyle görülebilen ateş, ağrı, anksiyete, şişlik, depresyon, yorgunluk, uyku problemleri, cilt problemleri veya sindirim sorunları gibi farklı semptomlar için doktorunuz çeşitli ilaçlar reçete edebilir.⁵
• Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Yaşam tarzı değişikliklerinin hedefi vücuttaki iltihaplanmayı azaltmaya ve semptomları kontrol etmeye yardımcı olmaktır. Sebze, meyve ve tam tahılları içeren sağlıklı ve dengeli bir diyet bu amaçla atılabilecek önemli bir adım olabilir. Ek olarak alkol ve kafein içeren içeceklerden uzak durmak, düzenli egzersiz yapmak, stresten uzak durmak ve kaliteli bir uyku bu yolda atılabilecek diğer önemli adımlardır.⁵
• Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Uygulamaları: Standart medikal tedavinin bir parçası olarak kabul edilmeyen yöntemleri içeren uygulamalardır. Bu alanda otoimmün hastalıklar bitkisel tedavi yöntemleri konusu sıklıkla gündeme gelmektedir. Bitkisel ürünler, kullanılan ilaçlarla etkileşime girebileceğinden bu konuda bir girişimde bulunmadan önce mutlaka doktorunuza danışmanız önemlidir.⁶
• D Vitamini: Otoimmün hastalıklar ve D vitamini kullanımı çeşitli araştırmalara konu olmuştur. Araştırmalar D vitamininin bağışıklık hücreleriyle etkileşime girerek ve iltihaplanmayı düzenleyen genleri etkileyerek bağışıklık sisteminin çalışmasını değiştirebileceğini göstermiştir. Bu nedenle ek D vitamini alımının otoimmün hastalıkları tedavi etmek veya önlemenin etkili bir yolu olup olmadığı araştırılmıştır. Yapılan çalışmalarda D vitamini takviyeleri alan yetişkinlerin otoimmün hastalık geliştirme riskinin daha düşük olduğu bulunmuştur.⁶

Otoimmün Hastalıklar Kendiliğinden Geçer mi?

Otoimmün hastalıklar hayat boyu devam eden kronik sağlık sorunlarıdır. Bu hastalıkların klinik olarak semptom göstererek belirgin hale gelmeleri ve teşhis edilmeleri uzun zaman alabilir. Çünkü otoimmün hastalıkların çoğunun belirtisiz devam eden uzun, gizli sessiz fazları vardır. Zaman zaman belirtilerin olmadığı resmisyon dönemleri olabilir ve resmisyon ve alevlenmeler şeklinde seyredebilir.⁷

Otoimmün Hastalıklar ve Beslenme Arasında Bir İlişki Var mıdır?

Beslenme ve bağışıklık yakından ilişkilidir ve bağışıklık sistemi vücuttaki en fazla enerji tüketen hücrelerden meydana gelmiştir. Bağışıklık sistemi gıda ile vücuda alınan büyük antijenik yükle başa çıkmada önemli rollere sahiptir. Bu nedenlerle de otoimmün hastalıklar ve beslenme arasında bir ilişkinin varlığından söz etmek yanlış olmaz. Son otuz yılda batı toplumlarında otoimmün hastalıkların sıklığında artış gözlenmiştir. Bu artışın bir nedeni endüstriyel gıda katkı maddelerinin bağırsak geçirgenliğini bozması olabilir. Trans yağ asitleri, kolesterol, proteinler, basit şekerler, tuz içeriği yüksek gıdalar ile işlenmiş ve fast food grubu yiyeceklerin sıklıkla tüketildiği beslenme alışkanlıkları "Batı diyeti" olarak adlandırılır. Batı diyeti, bağırsak geçirgenliğini olumsuz yönde etkileyerek otoimmün hastalıkların oluşumu için zemin hazırlayabilir.(8)

Tüm bunlara ek olarak anekdotal kanıtlara göre otoimmün hastalıklar ve süt ürünleri tüketimi arasında bir ilişkinin varlığından söz etmek de yanlış olmaz. Örneğin multipl skleroz üzerinde yapılan bazı araştırmalar MS hastası bireylerin inek sütü proteinine karşı otoimmün benzeri bir reaksiyon gösterdiğini ileri sürmüştür. Fakat bu konuyla ilgili bilimsel kanıtlar henüz yeterli düzeyde değildir.⁹

Bağışıklık sistemi ile ilgili merak ettikleriniz için “Bağışıklık sistemi neden zayıflar?”, “Bağışıklık sistemi nasıl güçlenir?”, “Doğal ve kazanılmış bağışıklık” başlıklı yazılarımıza göz atabilirsiniz.

Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.