İçeriİBağışıklık Sistemi Nedir?
Tüm canlılar yabancı ajanlara karşı kendilerini savunabilmek için gerekli olan bağışıklık sistemine sahiptir. İnsan vücudunun bağışıklık sistemi de vücudu dışarıdan gelen bakteri, virüs, mantar gibi mikroplara karşı korumakla görevlidir. Aynı zamanda hücrelerde meydana gelen bozulma veya kontrolsüz çoğalmanın engellenmesinde de bağışıklık sisteminin önemli rolü vardır. Bağışıklık sistemi hastalıklara karşı savunma kalkanı olarak görev alan hücre, doku ve proteinlerden oluşan sistem olarak tanımlanabilir.2 3 Vücudun savunma sisteminin yabancı patojenler karşısında geliştirdiği tepkimeler ise bağışıklık yanıtı olarak ifade edilir. Bağışıklık sisteminin temel bileşenlerinin başında akyuvarlar yani lökositler gelir. Lökositler vücudu yabancı patojenler karşısında savunmakla görevli temel yapı taşlarıdır. Lökositlere ek olarak kemik iliğinde üretilen lenfositler edinilmiş bağışıklık sistemini harekete geçirmekle görevli hücrelerdir.4
Bağışıklık Sisteminin İşleyişi Nasıldır?
Bağışıklık sistemi vücudu mikroplardan ve hücre değişikliklerinden korumakla görevlidir. Bağışıklık sistemi pek çok proteini doku ve hücreden oluşan karmaşık bir sistemdir. Vücuda girmeye çalışan milyonlarca yabancı mikroorganizmayı bir başka ifadeyle antijeni tespit eder ve tanır. Bu yabancı ajanlar içerisinde zararlı olanları yok etmek ve yayılmalarını engellemek için hücre ve protein üretmeye başlar. Bu proteinler antikor olarak adlandırılır. Antikorların asıl görevi antijenleri tanımak, onların çoğalmasını engellemek ve onları ortadan kaldırmaktır.4 Dilerseniz bağışıklık sisteminin işleyişine önemli etkileri olan mikrobiyata nedir, ne değildir, detaylıca öğrenebilirsiniz.
Bağışıklık Sistemi Düşüklüğü Belirtileri Nelerdir?
Bağışıklık sistemi, normal şartlarda doğuştan itibaren çalışan bir sistemdir. Ancak bazı durumlarda çeşitli faktörler bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olabilir. Peki bağışıklık sistemi neden zayıflar? Genetik faktörler, düzensiz ve sağlıksız beslenme, hareketsizlik, stres, tütün mamulleri ve alkol gibi zararlı alışkanlıklar, diyabet gibi kronik hastalıklar bağışıklık sisteminin zayıflamasına ve çökmesine neden olabilir. Bunlara ek olarak çeşitli nedenlerden dolayı bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaç kullanan kişilerde de bağışıklık sistemi düşüklüğü görülür. Bağışıklık sistemi zayıflığı belirtileri kişiden kişiye göre değişiklik gösterir. Başlıca belirtiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:5 6
- Bağışıklık sisteminin zayıflaması halinde vücudun virüs, bakteri, parazit ve mantar gibi mikroplar karşısında direnci zayıflar ve yeterli bağışıklık yanıtı oluşamaz. Bu durumun neticesi olarak bağışıklık sistemi zayıflayan kişilerde enfeksiyon hastalıklarına daha sık rastlanır. Ayrıca bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde hastalıkların iyileşme süreci daha uzun sürebilir.
- Pek çok bilimsel çalışmaya göre güçlü bir bağışıklık sistemi için sindirim sisteminin sağlıklı çalışması gerekir. Sıklıkla mide ve bağırsak sorunu yaşayan kişilerde bu sorunlar zayıflayan bağışıklık sisteminin işareti olabilir.
- Bağışıklık sisteminin başlıca görevlerinden bir tanesi de ciltte oluşan yara ve yanıkların iyileşmesini sağlamaktır. Bu nedenle bağışıklık sistemi çökmesi belirtileri içerisinde yara ve yanık gibi cilt problemlerinin normalde olduğundan daha geç iyileşmesi gösterilebilir.
- Ailesinde bağışıklık sistemini etkileyen immün yetmezlik gibi hastalıkları bulunan kişilerde de bağışıklık sistemi zayıflığı düşünülmelidir.
- Herpes virüsünün neden olduğu ağız ve çevresinde görülen enfeksiyonların sık tekrarlanması da bağışıklık sistemi düşüklüğü belirtileri arasında sayılabilir.6
Bağışıklık Sistemi Nasıl Güçlenir?
Bağışıklık sisteminin zayıf olması hastalıklar karşısında daha savunmasız olmaya neden olur. Ancak bağışıklık sistemini güçlendirmek için uygulanabilecek bazı yöntemler vardır. Peki bağışıklık sistemi nasıl güçlenir? Bağışıklık sistemi güçlendirme yolları hakkında detaylı bilgi yazının devamında yer almaktadır.
Yeterli ve Dengeli Beslenme
Güçlü bir bağışıklık sistemi için öncelikle yeterli ve dengeli beslenmeye dikkat etmek önemlidir. Beslenme alışkanlıkları insanların bağışıklık sistemini doğrudan veya dolaylı olarak etkiler. Güçlü bir bağışıklık sistemi için vitamin ve mineraller bakımından zengin besinleri tüketmek oldukça önemlidir.7 8
Düzenli Spor Yapmak
Bağışıklığı güçlendirmenin yollarından bir tanesi de düzenli egzersiz yapmaktır. Yapılan bilimsel araştırmalara göre düzenli olarak spor yapmak bağışıklık sisteminin en önemli hücrelerinden olan lökositlerin sayısında artış görünmesini sağlayabilir.7
Yeterli ve Düzenli Uyku
Uyku ve bağışıklık sistemi arasındaki ilişki konusunda yapılan pek çok bilimsel araştırma vardır. Bu araştırmalara göre yeterli ve düzenli uyku, lenfositlerin üretimi destekleyerek bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı olabilir.9
Stresten Uzak Durmak
Bazı çalışmalara göre uzun süre stres altında olmak lenfosit sayılarında anlamlı bir düşüş yaşanmasına ve bağışıklık sisteminin baskılanmasına neden olabilir.
Bir yetişkin için bağışıklık sistemini güçlendirmenin yollarından bahsettik. Dilerseniz bir bebeğin bağışıklık sistemini güçlendirme konusunda buradan bilgi alabilirsiniz.
Bağışıklık Sistemini Güçlendirici Besinler
Bağışıklık sistemi güçlendiren yiyecekler, içerisinde bol miktarda vitamin ve mineral bulunduran gıdalardır. Ayrıca bağışıklık sistemini güçlendirmek için dengeli beslenme oldukça önemlidir. Dengeli beslenmek ise vitamin ve minerallerin yanında protein, karbonhidrat ve yağ gibi makro besin öğelerini dengeli olarak tüketmeyi gerektirir. Bağışıklık sistemini güçlendiren yiyeceklerden bazıları şu şekilde sıralanabilir:8 10 11
Turunçgiller
Greyfurt, portakal, mandalina, limon gibi turunçgiller ailesine ait olan besinler içerisinde bulunan C vitamini sayesinde bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur. C vitamini beyaz kan hücrelerinin üretimini destekleyerek bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna katkıda bulunur.
Kırmızı Renkli Sebze ve Meyveler
Çeşitli tepkimelerin sonucunda vücutta serbest radikaller olarak bilinen maddeler açığa çıkar. Serbest radikallerin birikmesi sonucu hücresel hasara neden olabilen oksidatif stres oluşur. Domates, kapya biber, çilek gibi kırmızı renkli sebze ve meyveler antioksidan bakımından zengin gıdalardır. Antioksidanlar vücutta biriken oksidatif stresle mücadele ederek bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur.
Yeşil Renkli Sebzeler
Brokoli, maydanoz, ıspanak gibi yeşil renkli sebzelerin içerisinde bol miktarda vitamin ve mineral bulunur. Brokoli içerisinde bulunan A, C, E ve K vitaminleri bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olan önemli vitaminlerdir. Ispanak C vitamini bakımından zengin olmasının yanında bağışıklık sistemini güçlendiren folik asit ve beta karotenler bakımından da zengindir.
Mor Renkli Sebze ve Meyveler
Patlıcan, yaban mersini gibi mor renkli sebze ve meyvelerin içerisinde bol miktarda vitamin, mineral ve antioksidan bulunur. Bu özellikleri sayesinde bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur.
Zencefil ve Zerdeçal
Zencefil ve zerdeçalın soğuk algınlığı, grip gibi enfeksiyon hastalıklarına karşı etkili olduğu pek çok kişi tarafından bilinmektedir. Zerdeçal ve zencefilin içerisinde bulunan bileşenlerin antiviral özellik gösterdiğini belirten pek çok bilimsel çalışma vardır.
Ekinezya
Ekinezya bitkisi uzun yıllardan bu yana bağışıklık sistemini güçlendirici etkisiyle bilinen bitkilerden bir tanesidir. Bazı bilimsel çalışmalara göre ekinezya bitkisi soğuk algınlığı gibi hastalıklar karşısında bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur.
Sarımsak
Sarımsağın içerisinde bulunan etken maddelerden bir tanesi olan allisin adlı madde antiviral ve antienflamatuar özelliğe sahiptir. Bu özelliği sayesinde sarımsak bağışıklığı güçlendirmeye yardımcı olur.
Yeşil Çay
Yeşil çayın içerisinde bulunan epigallokateşin gallat (EGCG) isimli madde güçlü bir antioksidan özelliğe sahiptir. Bu özelliği sayesinde bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur.
Et ve Balık
Kırmızı ve beyaz et; B kompleks vitaminleri, demir, çinko, selenyum gibi mineraller bakımından zengin besin gruplarıdır. Et ürünlerinin içerisinde bulunan vitamin ve mineraller bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur. Balık ve denizli kabuk ürünleri de bağışıklık sistemi güçlendiren yiyecekler arasında ilk sıralarda yer alır. Deniz ürünlerinin içerisinde B vitaminleri, selenyum, D vitamini, omega 3 yağ asitleri gibi bağışıklık sistemi için hayati öneme sahip olan bileşenler bulunur.
Süt Ürünleri
Süt, yoğurt, peynir gibi süt ürünleri bağışıklık sistemi güçlendiren yiyecekler içerisinde önemli yere sahiptir. Süt ürünlerinin içerisinde bulunan vitamin ve mineraller bağışıklık sisteminin fonksiyonuna katkıda bulunur. Ayrıca güçlü bir bağışıklık sistemi için bağırsak sağlığının korunmasına yardımcı olan probiyotikler çok önemlidir. Süt ürünlerinden olan yoğurt iyi bir protein kaynağıdır.
Edinilmiş Bağışıklık Sistemi Nedir?
Bağışıklık sistemi; doğuştan gelen bağışıklık sistemi ve edinilmiş bağışıklık sistemi olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Spesifik olmayan bağışıklık sistemi olarak da adlandırılan doğuştan gelen bağışıklık sistemi vücudun karşılaştığı bütün yabancı patojenler karşısında genel bir savunma sağlar. Edinilmiş bağışıklık sistemi ise yabancı patojenlere maruz kalınması sonucunda belirli bir zaman diliminde oluşan sistemdir.Bağışıklık sistemi yabancı bir mikroorganizma ile karşılaştığında alarm vermeye başlar. O maddenin zararlı olup olmadığını tespit ettikten sonra ona özel savunucular harekete geçer. Edinilmiş bağışıklığın en güçlü yanlarından bir tanesi milyonlarca farklı mikroorganizmayı ayırt edebilmesidir. Ayrıca edinilmiş bağışıklık sisteminin güçlü bir hafızası vardır. Daha önce karşılaştığı antijenlerle tekrar karşılaştığında onları daha çabuk ve hızlı yok edebilir.2 12 13 14 Enfeksiyon hastalıkları karşısında en etkili savunma yollarından bir tanesi olan aşılar edinilmiş bağışıklık sisteminin bu özelliği kullanılarak geliştirilen çözeltilerdir.
Bağışıklık Sistemi Organları Nelerdir?
Bağışıklık sistemi pek çok hücre, doku ve bunlardan meydana gelen organlardan oluşur. Bağışıklık sistemi elemanlarının her birisinin farklı görevleri vardır. Bağışıklık sistemi organları ve görevleri şu şekilde sıralanabilir:1 15 16
Kemik iliği
Vücutta özellikle kalça kemiği gibi uzun kemiklerin içerisindeki boşlukta bulunan kemik iliği tüm kan hücrelerinin üretildiği yerdir. Kemik iliğinde üretilen beyaz kan hücreleri yani lökositler bağışıklık sisteminin yapı taşlarını oluşturur. Lökositlerin alt tiplerinden olan lenfositler antijenler karşısında antikor üretimini sağlayan hücrelerdir.
Timus
Edinilmiş bağışıklık sistemini harekete geçiren lenfositler, T ve B-lenfositleri olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Timus bezi, lenfositlerin olgunlaştığı ve T-lenfositi haline geldiği organdır. T lenfositlerinin en önemli görevi hücre içerisindeki yabancı patojenleri yok etmektir.
Lenf düğümleri
Vücutta birbiri ile bağlantılı pek çok sistem bulunur. Lenfatik sistem, bağışıklık sisteminin olmazsa olmaz unsurlarından bir tanesidir. Lenf sıvısı, lenf düğümleri, lenf damarları, dalak ve timus bezi lenfatik sistemi meydana getirir. Vücudun her yerine dağılmış vaziyette bulunan lenf düğümleri adeta bir süzgeç görevi görerek yabancı patojenleri süzer ve onlara karşı antikor oluşmasını sağlar. Lenfositlerin büyük çoğunluğu lenf düğümleri içerisinde bulunur.
Dalak
Bağışıklık sistemi organlarından bir diğeri de dalaktır. T-lenfositlerinin en çok bulunduğu organların başında dalak gelir. Ayrıca dalak B-lenfositlerinin de kümelendiği organdır. Dalağın en önemli görevlerinden bir tanesi kana ulaşan antijenleri yakalamak ve onları etkisiz hale getirecek antikorları üretmektir.
Karaciğer
Karaciğer, bağışıklık sisteminde görev alan proteinlerden bazılarının sentezlendiği organlardan bir tanesidir. Anne karnındaki bebeklerde T lenfositlerinin ilk üretildiği organ karaciğerdir.17
Deri
Vücudun koruyucu tabakası olan deri zararlı patojenlerin vücuda girmesini engeller.
Bademcikler
Bademcikler de bağışıklık sisteminin önemli organlarından biridir. Bademcikler vücudun dışarıya en yakın olan alanlarından biri olarak konumlandıklarından yabancı patojenlerle daha sık karşılaşabilirler. Bademciklerde bulunan lenfositler yabancı bir ajanla karşılaştıklarında onları yok etmek için antikor üretmeye başlar.
Mide
Mide öz sıvısı asidik bir yapıya sahiptir. Bu özelliği sayesinde yiyecek veya içecekler yoluyla vücuda giren antijenlerin etkisiz hale gelmesine yardımcı olur.
Güçlü bir bağışıklık sistemi hayati fonksiyonların devam edebilmesi için oldukça önemlidir. Yaşam tarzında yapılan bazı değişikliklerle bağışıklık sistemini güçlendirmek mümkündür.
Bağışıklık sistemi ile ilgili bilgilerinizi tazeledikten sonra çölyak hastalığı belirtileri ya da lactobacillus faydaları gibi farklı konularda da okuma yapabilirsiniz.
Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
