Sıvı Kaybı (Dehidrasyon) Nedir?
İnsan vücudunun yaklaşık olarak %55’i ila %78’si sudan oluşur. Yenidoğan bebeklerde bu oran %78’dir. 1 yaşındaki bir bebeğin ve yetişkin erkeklerin yaklaşık olarak %65’i sudan oluşur. Yetişkin kadın vücudunun da %60’ı sudur.
İnsan beyninin ve kalbinin ise %73’ü sudan oluşur. Vücuda alınan ve vücutta bulunan su, insan vücudunun sağlıklı bir şekilde işlemesine yardımcı olur. Metabolik ve sindirim atıklarının vücut dışına atılması, eklemlerin çalışması, tükürük oluşumu, vücut kimyasallarının dengelenmesi, oksijen taşınımı, vücut ısısının düzenlenmesi gibi pek çok süreçte suya ihtiyaç vardır.(2)
Hareket sırasında açığa çıkan ısı, terleme yoluyla nötralize edilir. Vücudun ısıdan zarar görmemesi için terleme önemli bir süreçtir. Ter buharlaştıkça vücutta yer alan dokular soğur. Ancak yeterince su tüketilmediğinde terleme, vücudun su seviyesinin düşmesine neden olur. Sıvı kaybı da normal vücut fonksiyonlarının olumsuz etkilenmesine yol açar. Dehidrasyon, vücuda alınandan daha fazla miktarda sıvı kullanılması ya da kaybedilmesi sonucu meydana gelen bir durumdur. Vücuttaki toplam su miktarının %1,5 gibi küçük bir kısmını dahi kaybetmek, su kaybı belirtileri olarak bilinen durumun ortaya çıkmasına yol açabilir. Herkes zaman zaman susuz kalabilir. Ancak ileri boyutta susuzluk, özellikle çocuklar ve yetişkinler için tehlikelidir.(2)
Vücutta Sıvı Kaybı (Dehidrasyon) Neden Olur?
Sıvı kaybı, vücutta yeterli miktarda su olmadığında meydana gelir. Farklı bir deyişle vücudun normalden fazla su kaybetmesine yol açan her durum, dehidrasyona yol açar. Şiddetli dehidrasyon ciddi sorunlara neden olabilir.(1) Peki su kaybı neden olur? Su kaybına yol açan etkenlerin bir kısmı şu şekilde listelenebilir:
Terlemek
Vücudun doğal soğutma sürecinin bir parçası olan terleme, kişinin vücut ısısı yükseldiğinde oluşur. Ter bezleri vücudu serinletmek için harekete geçer ve ter buharlaştıkça vücut serinler, cildin nem dengesi korunur. Ter ise temel olarak su ve tuzdan oluşur. Aşırı terleme durumunda vücut çok miktarda sıvı kaybedebilir. Bu da dehidrasyona yol açar.
Hastalıklar
Bazı rahatsızlıklara bağlı olarak kusma ya da ishal meydana geldiğinde, vücuttan çok fazla miktarda su atılır. Bu durumda vücut tarafından kasların, kan kimyasının ve organ işlevlerinin kontrolü için kullanılan önemli elektrolitler de kaybedilir. Kusma ve ishal tüm bu işlevleri bozabilir. Sonuç olarak dehidrasyon meydana gelebilir. Hastalıklara bağlı olarak meydana gelen ateş de dehidrasyon belirtileri görülmesine yol açabilir. Vücut, ateşi kontrol altına almak ve ısıyı düzenlemek için ciltten fazla miktarda sıvı kaybedebilir.
İdrar
Toksinlerin vücuttan atılmasını sağlayan idrar çıkışı, bazı koşullardan etkilenerek kimyasal dengesizliklere yol açabilir. Aşırı idrara çıkan bireyler, kaybedilen sıvıyı yerine koymadıklarında vücutta su kaybı belirtileri meydana gelebilir.(1)
Tüm bunlara ek olarak şeker hastası olmak, uzun süre ile güneş altında kalmak, çok fazla alkol tüketmek, ağır egzersizler yapmak, idrar çıkışını artıran diüretik ilaçlar da dehidrasyona yol açan nedenler arasında sayılabilir.(3)
Su Kaybı (Dehidrasyon) Belirtileri Nelerdir?
Su kaybının belirtileri hafif ya da yaşamı tehdit edecek boyutta olabilir. Eğer bilinç bulanıklığı, konfüzyon, bayılma, idrara az çıkma ya da hiç çıkmama, hızlı nabız, hızlı solunum ya da şok gibi dehidrasyon belirtileri gözlemliyorsanız en yakın hastanenin acil servisine başvurmanız gerekir.
Yetişkinlerde su kaybı belirtileri detaylı olarak şu şekilde sıralanabilir:
- Susuz Hissetmek: Vücut susuz kaldığında, dehidrasyonun oluşumunu önlemek için kişide su içme isteği uyanmasını sağlar.
- Ağız Kuruluğu: Ağzın kuruması, susuzluğun bir belirtisidir. Ancak dehidrasyon varlığında ağız kuruluğunun şiddeti artabilir.
- Normalden Az Terleme/İdrara Çıkma: Vücuttaki su miktarı azaldığında kişi normalden daha az terler. Benzer olarak idrara çıkma sıklığı da azalır.
- Koyu Renkli İdrar: Susuzluk belirtilerinden biri de idrar renginin koyulaşmasıdır. Eğer idrarınızın normalden daha koyu olduğunu gözlemliyorsanız, bu daha fazla su içmeniz gerektiğinin bir göstergesi olabilir.
- Kuru Cilt: Dehidrasyon varlığında cilt kuruyabilir. Bu gibi durumlarda cilde nemlendirici krem uygulamak yerine su tüketiminin gözden geçirilmesi önerilir.(4,5)
Bunların haricinde yetişkinlerde dehidrasyona bağlı olarak yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi, baş ağrısı, kabızlık, cildin buruşuk görünmesi ve gözyaşı üretiminin azalması gibi belirtiler de meydana gelebilir.(1,4)
Su kaybı bebeklerde de görülebilir. Bebeklerde su eksikliği belirtileri genellikle ağız ve dil kuruluğu, gözyaşı olmaksızın ağlama, 3 saatten uzun süre ile alt bezinin ıslanmaması, alışılmışın dışında uykulu olmak, huzursuzluk, gözlerin çökmüş şekilde görülmesi ve yüksek ateş şeklinde kendini gösterebilir.
Vücutta Sıvı Kaybı Nelere Yol Açar?
Vücutta yeterli miktarda su olmadığında dehidrasyon belirtileri başlar. Kişi sıvı almamaya devam ederse daha şiddetli belirtiler meydana gelebilir. Dehidrasyon, kişiyi yalnızca fiziksel olarak değil aynı zamanda zihinsel ve duygusal olarak da etkiler. Kafa karışıklığı, hatırlama güçlüğü, huysuzluk ve endişe bu duruma örnek olarak verilebilir. Şiddetli dehidrasyon varlığında damarlar küçülür. Beyne yeterince kan akışı olmaması hafızayı ve koordinasyonu olumsuz etkiler. Ayrıca kan içeriğindeki su miktarının azalması kalbin daha fazla çalışmasına neden olur. Vücutta sıvı kaybı böbrekleri de olumsuz etkiler. Susuz kalındığında kişi daha az idrara çıkar çünkü kandaki su miktarının azalması böbreklerin idrarı tutmasına yol açar. Sodyum ve potasyum gibi elektrolitler, terleme yoluyla vücut dışına atılır. Terleme, kusma ya da ishal gibi nedenlerle sıvı kaybı artmış ise bu elektrolitler eksilir ve sonuç olarak kramplar meydana gelebilir.(5) Bu noktada sıklıkla merak edilen sorulardan biri “Vücuttaki su kaybı nasıl giderilir?” şeklindedir.
Dehidrasyon Nasıl Önlenir?
Kişinin ne kadar suya ihtiyaç duyduğu; yaşa, cinsiyetine, aktivite seviyesine, iklime ve kiloya göre farklılık gösterebilir. Diyabet, kalp hastalığı, kistik fibroz gibi bazı hastalıkların varlığı ve kullanılan ilaçlar da kişinin su ihtiyacının farklılaşmasına neden olabilir. Ancak genel olarak yetişkin kadınların günde 8 bardak yani yaklaşık 2-2,5 litre; yetişkin erkeklerin ise 3-3,5 litre su içmesi önerilebilir. Dehidrasyonu önlemenin en kolay yollarından biri gün içinde tüketilen su miktarının takip edilmesidir. Bir diğer basit ama etkili yol da idrar renginin kontrolünü sağlamaktır. Normal şartlarda idrarın berrak, soluk sarı ya da saman renginde olması beklenir. Eğer idrar renginiz bunlardan daha koyu renkte ise daha fazla su içmeniz gerektiği söylenebilir. Dehidrasyonu önlemek için su kaybını önleyen yiyecekler de tüketilebilir. Bunlar arasında pek çok çorba türü, sebze ve meyveler sayılabilir.(5)
Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
