Diyare (İshal) Nedir?
Vücut fonksiyonlarının düzenli olarak yerine getirilebilmesi ve metabolizmanın ihtiyaç duyduğu enerjinin sağlanabilmesi için beslenme oldukça önemlidir. Vücuda alınan besinler sindirilir ve parçalanarak vücudun kullanabilmesi için daha küçük besin öğelerine çevrilir. Vücut tarafından sindirilemeyen besin artıkları ince bağırsaktan geçerek kalın bağırsağa ulaşır ve anüsten dışarı atılır. Dışkının bağırsaklardan geçebilmesi için yumuşak bir kıvama sahip olması gerekir. Ancak bazı durumlarda dışkı gevşek ve sulu bir yapıya sahip olur ve bağırsaktan geçiş hızı artar. İshal olmak hemen her yaşta ve cinsiyette yaygın olarak görülen bir durumdur. Genel olarak müdahale gerektirmeden kendiliğinden düzelir. İshale bağırsaklarda gaz ve şişkinlik ile karında kramplar eşlik edebilir. İshal genellikle zararsız bir sindirim sistemi problemi olsa da bazı durumlarda vücudun çok fazla su kaybederek dehidrasyona girmesine, vücut fonksiyonları açısından hayati öneme sahip magnezyum, potasyum, sodyum gibi elektrolitlerde kayıplara ve böbreklerin susuz kalmasına neden olarak böbrek yetmezliğine neden olabilir(1).
İshal Çeşitleri Nelerdir?
Hemen herkesin hayatında en az bir kez yaşadığı bir sindirim problemi olan ishal, aşağıdaki gruplarda daha yaygın olarak görülür:
- Yaşlı yetişkinler
- Ek gıdaya yeni başlayan çocuklar
- Çölyak, laktoz intoleransı, irritabl bağırsak sendromu gibi tıbbi durumlara sahip kişiler
İshal süresine ve şiddetine göre üç çeşide ayrılır:
- Akut ishal: Genellikle bir iki gün içinde kendiliğinden geçen akut isal, en yaygın görülen ishal çeşididir. Dışkı suludur ve kolera gibi bulaşıcı hastalıkların habercisi olabilir.
- Kalıcı ishal: Birkaç hafta süren ishal çeşididir. Dışkıda kan görülmesi dizanteri hastalığının belirtisi olabilir.
- Kronik ishal: 3 haftadan uzun süren ishal çeşididir. Altta ciddi bir sindirim sistemi hastalığı yatabilir.(1)(2)
İshal Neden Olur?
İshal nedenleri, ishalin çeşidine göre farklılık gösterir. Akut ve kalıcı ishalin nedenleri birbirine benzerdir. Genellikle akut ishal kendiliğinden 3-4 gün içinde geçer ve nedeni anlaşılamayabilir.
Akut ve Kalıcı İshal Nedenleri
Akut ve kalıcı diyare sebepleri enfeksiyonlar, seyahat ve ilaçlar olmak üzere üçe ayrılır.
Enfeksiyonlar
- Norovirüs ve rotavirüs başta olmak üzere virüs kaynaklı viral enfeksiyonlar,
- Escherichia coli, salmonella ve shigella gibi bakterilerin yiyecekler ya da su yoluyla vücuda girmesi sonucu oluşan bakteriyel enfeksiyonlar,
- Cryptosporidium enteritis, entamoeba histolytica ve giardia lamblia gibi parazitlerin yiyecekler veya su yoluyla vücuda girmesi sonucu oluşan parazit enfeksiyonları.
İshale neden olan enfeksiyonlar tedavi edilmediğinde kronik ishal meydana gelebilir.
Seyahat
Farklı ülke ya da şehirlere seyahat edildiğinde hijyen kurallarına uymak zorlaşabilir. Ayrıca dışarıdan su içmek ve yemek yemek bağırsak florasında değişikliklere neden olarak ishale yol açabilir.
İlaçlar
Antibiyotikler, magnezyum içeren antiasitler ve kanser tedavisi için kullanılan bazı ilaçların yan etkisi ishale neden olabilir.
Kronik İshal Nedenleri
Gıda alerjileri ve intoleransları, sindirim sistemi bozuklukları, karın ameliyatı ve uzun süreli ilaç kullanımı kronik ishale neden olabilir.
Gıda Alerjileri ve İntoleransları
- İnek sütünde yer alan proteinler, soya, tahıl taneleri, yumurta ve deniz ürünlerine karşı alerji gelişebilir ve bu durum kronik ishale neden olabilir.
- Bazı kişiler, süt ve süt ürünlerinde yer alan laktoza karşı hassastır. Bu yiyecekleri tükettiklerinde kronik ishal gözlenebilir.
- Laktoz intoleransı, süt veya süt ürünleri içeren yiyecekleri yedikten veya sıvıları içtikten sonra ishale neden olabilen yaygın bir durumdur.
- Meyve ve meyve sularında bulunan fruktoz bazı kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olarak kronik ishal meydana getirebilir.
- Sorbitol, mannitol ve ksilitol gibi şeker alkolleri bazı insanlarda ishale neden olabilir. Şekersiz şekerler ve sakızlar genellikle bu şeker alkollerini içerir.
Sindirim Sistemi Hastalıkları
Çölyak, crohn hastalığı, irritabl bağırsak sendromu, gastrointestinal (GI) bozukluklar, ince bağırsakta bakteri üremesi ve ülseratif kolit gibi sindirim sistemi hastalıkları kronik ishale neden olabilir.
Karın Ameliyatları
Abdominal cerrahi, apendiks, safra kesesi, kalın bağırsak, karaciğer, pankreas, ince bağırsak, dalak veya mide ameliyatları sonrası kronik ishal gelişebilir.
Uzun Süreli İlaç Kullanımı
Antibiyotikler gibi bağırsak florasını değiştiren ve uzun süre alınması gereken ilaçlar kronik ishale neden olabilir.(3)
İshal Belirtileri Nelerdir?
İshalin en önemli belirtisi gevşek ve sulu dışkıdır. Dışkılama sayısında artış nedeniyle sık tuvalete gitme isteği ve her yemek sonrası dışkıyı tutmada zorlanma yaşanır. Diğer ishal belirtileri şunlardır:
- Karın ağrısı ve karında rahatsız edici kramplar
- Bağırsaklarda şişkinlik ve gaz hissi
- Mide bulantısı ve kusma
- Bağırsak hareketlerinde artış
- Sık tuvalete gitme ihtiyacı
Akut ishal genellikle kısa sürelidir ancak iki günden uzun sürerse ve aşağıdaki diyare belirtileri varsa mutlaka en yakın sağlık kuruluşuna gidilmesi gerekir:
- Ağız kuruluğu
- İdrar renginde koyulaşma ve idrara çıkma sayısında azalma
- Şiddetli karın veya rektal ağrı
- Dışkıda kan görülmesi
- 39 derecenin üzerinde ateş
- Baş dönmesi
- Aşırı halsizlik
Özellikle küçük çocuklarda, ishal hızla dehidrasyona neden olabilir. Çocuklarda ishal 24 saat içinde düzelmezse veya aşağıdaki durumlar söz konusuysa vakit geçirmeden doktora gidilmesi önemlidir:
- Kanlı dışkı
- 39 derecenin üstünde ateş
- Ağlarken gözyaşı gelmemesi
- Enerji eksikliği.(4)
İshal Kaç Gün Sürer?
İshal çeşidine göre süresi farklılık gösterir. Akut ishal genellikle bir iki gün içinde kendiliğinden geçer. Kalıcı ishal ise 2 hafta kadar sürebilir. Akut ve kalıcı ishal çeşitleri genellikle hafif seyreder ve kendi kendine bir süre sonra düzelebilir. Vücudun zararlı mikroorganizmalara ve yabancı maddelere karşı gösterdiği tepkidir. Bağırsaklar bu bileşenleri vücuttan bir an önce uzaklaştırmak için dışkıdan su emilimini azaltır ve dışkının geçiş hızını artırır. Uzun süren ishal, kronik ishal olarak adlandırılır ve 2 hafta veya daha uzun sürer. Kronik ishal alta yatan ciddi bir sağlık probleminin habercisi olabilir.(5)(6)
İshal Yapan ve Kesen Yiyecekler Nelerdir?
Bağırsak hareketlerinin hızlandığı, dışkının sulu ve dışkılama sayısının arttığı ishal durumunda bağırsaklardan su emilimine yardımcı olan yumuşak ve basit yiyecekler tüketilmesi önemlidir. Bağırsak hacmini artıran ve dışkılamayı kolaylaştıran besinlerden uzak durulmasında fayda vardır.
İshal Yapabilen Yiyecekler
- Süt ve süt ürünleri ile süt bazlı protein içerikleri
- Yağ içeriği yüksek besinler
- Kızartmalar
- Baharatlı yemekler
- Sucuk, salam, sosis gibi işlenmiş gıdalar
- Kırmızı et
- Çiğ sebzeler
- Kuru soğan
- Mısır
- Mandalina, portakal, greyfurt gibi turunçgiller
- Ananas, kiraz, çekirdekli meyveler, incir, kuş üzümü ve üzüm gibi diğer meyveler
- Alkol ve gazlı içecekler
- Şeker ve şeker içeren besinler
- Kahve
- Yapay tatlandırıcı kullanılarak hazırlanan yiyecekler
İshal döneminde su tüketimi oldukça önemlidir. Bağırsak hareketleri nedeniyle kaybedilen sıvı ve elektrolit dengesini sağlamak amacıyla tanesiz sade çorbalar ve şekersiz içecekler tüketilebilir. Ayrıca içeceklerin içine bağırsak florasını güçlendiren probiyotikler doktora danışılarak eklenebilir.
İshal Kesebilen Yiyecekler
- Muz
- Yağsız pirinç pilavı
- Elma püresi
- Ekmek
- Baharatsız kraker
- Haşlanmış patates
- Yağsız yayla çorba
- Yağsız pirinç çorbası
- Hindistan cevizi suyu.(7)(8)
İshal Nasıl Geçer?
Beslenme programına bağırsak hareketlerini yavaşlatan besinler eklemek, dinlenmek ve bol su içmek ishalin bir süre sonra kendiliğinden geçmesine yardımcı olabilir. İshal uzun sürdüğünde alta yatan nedenin tedavi edilmesi gerekir. Doktorunuza danışmadan ishal kesen herhangi bir ilaç kullanmamalısınız. Doktorunuz ishale neden olan durumu anlamak için size aşağıdaki soruları yöneltebilir:
- Dışkıda kan ya da mukus var mı?
- Dışkı ne kadar sulu?
- Ne zamandan beri ishalsiniz?
- Etrafınızda başka ishal olan var mı?
- İshali şiddeti nasıl?
- Karın ağrısı var mı?
- Ateş var mı?
- Başınız dönüyor veya kafanız karışıyor mu?
- Son zamanlarda herhangi bir yere seyahat ettiniz mi?
- Antibiyotik alıyor musunuz veya yakın zamanda aldınız mı?
- Bazı yiyecekler ishali daha iyi mi yoksa daha kötü mü yapıyor?
Bu soruların yanı sıra doktorunuz kan, idrar ve dışkı testleri isteyebilir. Bu testler, ishale neden olabilecek parazit, bakteri ve virüslerin var olup olmadığını belirleyebilir. Testlerin sonucuna göre doktorunuz ishal tedavisini planlar. Eğer belirli bir yiyeceğin ishali tetiklediğini düşünürse bazı yiyecekleri beslenme programınızdan çıkarmayı önerebilir. Örneğin laktoz intoleransı şüphesi duyarsa süt ve süt içeren besinleri diyetinizden çıkarmanızı isteyebilir ve ishalin durumunu gözlemleyebilir. İshali kesmek için bazı ilaçlar önerebilir.
Daha ayrıntılı bilgiye gereksinim duyarsa kolonoskopi yöntemine başvurabilir. Kalın bağırsak ya da rektum duvarlarında da herhangi bir hasar ya da ishale neden olabilecek poliplerin varlığını tespit etmek amacıyla yapılan kolonoskopi sonucuna göre farklı tedaviler uygulayabilir. Bunlara ek olarak ülseratif kolit, crohn, irritabl bağırsak sendromu gibi kronik ishale neden olan hastalıkları tedavi etmek için ilaç kullanımı önerebilir.(9)(10)
İshale Ne İyi Gelir?
Genellikle hafif seyreden ishal durumunda tedaviye gerek duyulmaz. Dinlenme ve bol su içmenin yanı sıra süreç boyunca belirti ve semptomlarla başa çıkmaya yardımcı olmak için aşağıdaki ishale iyi gelen şeyler uygulanabilir:
- Su tüketimini artırın. İshal nedeniyle vücutta dışkı ile birlikte yüksek miktarda su atımı gerçekleşir. Vücuttaki su kaybı dengelemek içi su ve sulandırılmış meyve suları tüketmeye çalışın. Vücuttan su atılımını artıran kafeinli ve alkollü içeceklerden uzak durun. İshal bittiğinde et sulu çorba tüketerek hidrasyonu artırabilirsiniz.
- Bağırsak hareketleri normale dönmeye başlar başlamaz diyetinize yarı katı ve lif oranı düşük besinler ekleyin. Ekmek, yumurta, pirinç pilavı ya da tavuk gibi besinleri yavaş yavaş diyetinize dâhil edin. Yeterli ve dengeli bir diyet programı için diyetisyenden yardım alabilirsiniz.
- İshalin durmasına yardımcı olan ilaçlar hakkında doktorunuza danışın. Bu ilaçlar bağırsak hareketlerinin azalmasına yardımcı olarak ishal semptomları ile başa çıkmanızı kolaylaştırabilir. Doktorunuza danışmadan herhangi bir ishal önleyici ilaç kullanmaktan kaçının.
- Probiyotikler, bağırsaklardaki iyi bakteri seviyesinin artmasını sağlayarak bağırsak florasının normale dönmesini kolaylaştırabilir. Ancak probiyotiklerin ishal üzerindeki etkileri tam olarak bilinmediği için doktorunuza danışmayı unutmayın.
- İshal döneminde istirahat etmeniz oldukça önemlidir. Dinlenmek, bağışıklık sisteminin güçlenmesini sağlayarak ishale neden olan mikroorganizmaların vücuttan atılımını kolaylaştırır. Uykunuzun düzenli olmasına özen göstererek ishal sürecinde kendinizi daha iyi hissedebilirsiniz.
Diğer yandan ishalin tam tersi olan kabızlık neden olur diye merak ediyor ya da bebeklerde kabızlık konusundaki sorularınıza yanıt arıyorsanız içeriklerimizi okuyabilirsiniz.
Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
