Kabızlık Nedir?
Kabızlık, bir diğer adıyla konstipasyon, kişi bağırsaklarını boşaltmada zorluk yaşadığında meydana gelir. Besinler vücuda alındıkları andan itibaren sindirilmeye başlar. Emilim işleminin bir kısmı midede bir kısmı ise ince bağırsaklarda gerçekleşir. Sindirilemeyen besin artıkları kalın bağırsağa doğru hareket eder. İnce bağırsaklar, kalın bağırsağa geçiş yapan atık maddelerin katılaşması için suyun bir kısmını emer ve kalın bağırsakta suyun emilimi devam eder. Vücuda alınan gıdaların metabolize edilmesi sonucu oluşan artıklar bağırsaklarda ne kadar yavaş hareket ederse bağırsakların su emme oranı o kadar artar ve dışkı da o kadar sertleşir. Dışkının sertleşmesi ise bağırsaklardan dışarı atımını zorlaştırır ve dışkılamanın acılı bir işleme dönüşmesine yol açabilir. (2)(3)
Kabızlık (Konstipasyon) Neden Olur?
Hemen her yaş grubu ve cinsiyette yaşanabilen kabızlık, aşağıdaki risk gruplarında daha yüksek oranda görülür:
- Yaşlı yetişkinlerde
- Kadınlarda (Hormonlar nedeniyle)
- Su tüketimi az olan bireylerde
- Düşük lif oranına sahip beslenme programını takip edenlerde
- Sedanter yani hareketsiz bir yaşam tarzına sahip bireylerde
- Sakinleştiriciler, opioid ağrı kesici ilaçlar, bazı antidepresanlar veya kan basıncını düşürmek için kullanılan bazı ilaçları alanlarda,
- Depresyon ve yeme bozukluğu gibi zihinsel bir sağlık durumuna sahip olanlarda kabızlık riski yükselir.(4)
Kabızlığın en yaygın nedeni yetersiz lif içeriğinin yer aldığı yanlış beslenme alışkanlıklarıdır. Yüksek posa içeriğine sahip besinlerin tüketildiği diyeti takip edenlerde kabızlık yaşama oranı daha düşüktür. Gıdadaki lifler su ile birleştiğinde bağırsak hareketlerini hızlandırır. (2)
Diğer kabızlık sebepleri şunlardır:
Kolon ve Rektum Çevresindeki Sinirlerle İlgili Sorunlar
Bazı nörolojik hastalıklar, ince ve kalın bağırsakta yer alan kasların kasılmasını ve dışkının bağırsaklarda hareket etmesini sağlayan sinirleri olumsuz etkileyebilir. Vücut fonksiyonlarının düzenlenmesini sağlayan sinirlerde hasara neden olan aşağıdaki hastalıklar kabızlığa neden olabilir:
- Otonom nöropati
- Parkinson hastalığı
- Multipl skleroz
- Omurilik yaralanması
- Felç
Kolon veya Rektumdaki Tıkanıklıklar
Sindirim sisteminin önemli bir parçasını oluşturan kolon ve rektumdaki tıkanıklıklar, dışkı hareketini yavaşlatır ya da durdurabilir. Kolon ve rektumda tıkanıklığa neden olan durumlar şunlardır:
- Anüsü çevreleyen deri dokusunda küçük yırtıklar (anal fissür)
- Vajinanın arka duvarından rektum çıkıntısı (rektosel)
- Bağırsak tıkanıklığı
- Kolonda daralma
- Kolon kanseri
- Rektum kanseri
- Kolona baskı yapan diğer kanser türleri
Bağırsak Hareketini Sağlayan Kaslarda Hasar
Bağırsak hareketlerinin düzenli bir şekilde çalışmasına destek olan pelvik kaslarda yaşanan aşağıdaki problemler kabızlığa neden olabilir:
- Anismus; pelvik kasların gevşemesini engelleyerek bağırsak hareketlerini zorlaştırır.
- Dissinerji; besin atıklarının bağırsaklarda ilerlemesini sağlayan gevşeme ve kasılma hareketlerinin doğru bir şekilde yapılamamasıdır.
- Pelvik kaslarda zayıflama, bağırsak hareketlerini yavaşlatır.
Dilerseniz hazımsızlık nedenleri hakkında bilgi alabilir, bağırsak hareketlerini hızlandırmak için önerilere göz atabilirsiniz.
Vücut Hormonlarını Etkileyen Durumlar
Hormonların ana görevlerinden biri vücuttaki sıvı-elektrolit dengesini sağlamaktır. Bu dengenin bozulması dışkının katılaşmasına neden olarak kabızlığa ol açabilir. Hormon salınımını etkileyen durumlar şunlardır:
- Gebelik
- Diyabet
- Aşırı aktif paratiroid bezi (hiperparatiroidizm)
- Az aktif tiroid (hipotiroidizm) (4)
Kabızlık Belirtileri Nelerdir?
Haftada 3 kereden az dışkı yapılması kabızlık belirtisi olarak tanımlanabilir. Ancak bağırsak hareketlerinin kişiye özel ve herkesin dışkılama düzeni normalinin farklı olduğu unutulmamalıdır. Kabızlığın genel olarak tanımlanmasında aşağıdaki kriterler önemlidir:
- Kuru, topaklı ve sert dışkı
- Ağrılı bağırsak hareketleri
- Dışkı çıkışında zorlanma
- Bağırsakların tamamen boşalmadığı hissi.
Kabızlık belirtileri liften zengin gıdalarla beslenme ve bol su tüketimi ile kısa süre içerisinde kendiliğinden geçebilir. Ancak semptomlarda azalma söz konusu değilse ve ailede kolon ya da rektum ile ilgili bir kanser öyküsü varsa mutlaka doktora gidilmelidir. Kabızlık durumunda aşağıdaki belirtiler varsa en yakın sağlık kuruluşuna başvurmanız gerekebilir:
- Rektumda kanama
- Dışkıda kan görülmesi
- Sürekli karın ağrısı
- Bağırsaklarda gaz
- Mide bulantısı ve kusma
- Yüksek ateş
- Bel ağrısı
- Kilo kaybı(4)(5)
Kabızlık Nasıl Geçer?
Kabızlığın kısa sürede geçmesi ve semptomlarını hafiflemesi için öncelikli olarak beslenme programına lif içeriği yüksek besinler ekleyebilirsiniz. Yetişkin bir birey günlük 22-34 gram arasında lif tüketmelidir. Yüksek posalı diyet ve bol su dışkının yumuşamasını sağlayarak bağırsaklardan daha kolay geçmesine yardımcı olabilir. Diyetinize kabızlık giderici besinler eklemek için konusunda uzman bir diyetisyenden yardım alabilirsiniz. Lif oranı yüksek yeterli ve dengeli bir beslenme programını fiziksel aktivite ile destekleyerek kabızlığın geçmesini sağlayabilirsiniz. Kabızlık, alta yatan bir sağlık probleminden kaynaklanabilir. Nedene yönelik tedavi için bir doktora danışmak oldukça önemlidir. Kullandığınız ilaçlar, aldığınız takviyeler ile ilgili doktorunuzla görüşmeli ve önerileri doğrultusunda ilaçlarınızı farklı bir ilaçla değiştirmeli ya da dozunun ayarlanmasını sağlamalısınız. Doktorunuza danışmadan herhangi bir dışkı yumuşatıcı laksatif özelliğe sahip ilaçlar kullanmamalısınız. Doktorunuz kabızlığın geçmesi için lif içeren takviyeler, ozmotik ajanlar, dışkı yumuşatıcılar, yağlar önerebilir. İlaç tedavileri ve yaşam tarzı değişiklikleri kabızlığın önlenmesini sağlamazsa doktorunuz, gerekli gördüğünde cerrahi işlemlere başvurabilir. (5)
Kabızlığa Ne İyi Gelir?
Posa açısından zengin bir diyet ve bol su tüketimi kabızlığın önlenmesine yardımcı olabilir. Aynı zamanda düzenli olarak yapılan yürüyüş, koşu, yüzme, aerobik aktiviteler ile diyetinizi destekleyerek bağırsaklarınızın düzenli çalışmasına yardımcı olabilir, kabızlığın önlenmesine katkıda bulunabilirsiniz. Bunlara ek olarak bağırsak hareketlerini düzenleme için her gün aynı saatte dışkılama için tuvalete gidebilirsiniz. Örneğin; sabah kahvaltıdan 15-45 dakika sonra tuvalete gidebilir ve bağırsak hareketleri için alışkanlık geliştirebilirsiniz. Besin tüketimi bağırsakların hareket etmesini sağladığı için yemek sonrası tuvalete gitme alışkanlığı geliştirmek kabızlığın önlenmesine yardımcı olabilir. Dışkılama için tuvalet sırasında yeterli zaman ayırmaya çalışabilir ve dışkılama ihtiyacı duyduğunuz her an tuvaleti kullanmayı deneyin. Dışkıyı tutmak da kabızlığa neden olabilir. Daha rahat dışkılama için kaslarınızı gevşetmeye ve dışkılama sırasında ayaklarınızın altına bir tabure koymayı deneyin. (5)
Çocuklarda Kabızlığa Ne İyi Gelir?
Çocuklar kabız olduğunda yüksek lif içeriğine sahip sebze, meyve, tahıllar ve kurubaklagiller içeren besinlerden zengin bir diyet takip edilmelidir. Bol su içmesine dikkat edilmeli ve muz, pirinç, patates, süt ve süt ürünleri gibi kabızlığa neden olan yiyeceklerden bir süre uzak durulmalıdır. Düzenli tuvalet alışkanlığı geliştirmesi için çocuğunuzu tuvaletini tutmaması için teşvik edebilirsiniz. Ayrıca düzenli fiziksel aktivite yapmasına destek olarak bağırsak hareketlerinin artırılması sağlanabilir.(6)(7)
Diğer yandan çocuklarda ishal de önemli bir konudur. Çocuklarda ishal belirtileri hakkındaki içeriğimizi okuyarak konu hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz.
Bebeklerde Kabızlığa Ne İyi Gelir?
Bebeklerde bağırsak hareketleri bebeğin yaşına ve anne sütü alıp almamasına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Sadece anne sütü ve mama ile beslenen bebeklerde birkaç gün kaka yapamama durumu normal olarak karşılanabilir. Yeni doğan bebeğinizde kabızlık probleminden kuşkulanıyorsanız mutlaka doktora başvurmalısınız. Eğer bebekler ek gıdaya başladıktan sonra kabızlık ile karşılaşılırsa diyetine aşağıdaki besinleri eklemeniz kabızlığa iyi gelebilir:
- Bebeğinizin normal beslenmesine ek olarak su ve elma, kuru erik ya da armut suyu verebilirsiniz.
- Bezelye püresi ve lif içeriği yüksek tam buğday, arpa ve çok tahıllı besinler ekleyerek bebeğin bağırsak hareketlerini hızlandırabilirsiniz.(8)
Hamilelikte Kabızlığa Ne İyi Gelir?
Gebelik döneminde hormonların etkisi ve rahmin büyüyüp bağırsaklara baskı yapması nedeniyle kabızlık sık görülen bir durumdur. Hamilelikte kabızlığı önlemek için bol sıvı tüketmeye gayret edin. Ilık su ve kuru erik kompostosu iyi bir seçim olabilir. Ayrıca doktorunuzun önerisi ile yürüyüş, yüzme gibi fiziksel aktiviteleri günlük yaşamınıza dâhil edin. Düzenli fiziksel aktivite kabızlığın tedavisine destek olabilir. Günlük beslenme programına posa içeriği yüksek meyve, sebze, kepekli ekmek, bulgur, yulaf, çavdar, kuru baklagiller gibi besinleri ekleyebilirsiniz. Tüm bunlara rağmen kabızlık geçmediyse konusunda uzman bir doktora danışarak dışkının yumuşamasını sağlayan ilaçlar alınabilir.(9)
Kabızlık (Konstipasyon) Geçmemesi Durumunda Ne Yapılmalıdır?
Uygulanan beslenme değişiklikleri ve fiziksel aktivite ile doktor kontrolünde alınan dışkı yumuşatıcı ilaçlara rağmen kabızlık geçmemesi durumunda kabızlığın nedenini bulmak amacıyla aşağıdaki testler uygulanabilir.
Laboratuar Testleri
Laboratuvarda uygulanan kan ve idrar testleri, kabızlığa neden olan anemi, hipotiroidizm, diyabet, kanser, iltihaplanma gibi hastalıkları ve enfeksiyonları ortaya çıkarabilir. Bu hastalıkların tedavisi kabızlığın da ortadan kalkmasını sağlayabilir.
Görüntüleme Testleri
Kabızlığınıza neden olabilecek diğer sorunları belirlemek için bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntüleme (MRI) veya alt gastrointestinal sistem görüntülemeleri yapılabilir.
Kolonoskopi
Kolondaki tıkanıklıklar kabızlığın en önemli sebeplerinden biridir. Kolonun iç kısmı kolonoskopi aracılığıyla görüntülenerek herhangi bir tıkanıklık ya da hastalık varsa bulunabilir. Bu hastalıkların tedavisi kabızlığın da ortadan kalkmasını sağlayabilir.
Kolorektal Geçiş Testleri
Küçük dozlu radyoaktif bileşene sahip bir madde hap ya da yemek şeklinde kişiye verilir ve bu maddenin bağırsaklardan geçiş süresi ve hareket şekli izlenerek herhangi bir problem olup olmadığı incelenir.
Diğer Bağırsak Fonksiyon Testleri:
Anüs ve rektumdan dışkının tutulum durumunun belirlenmesi amacıyla röntgen (defekografi) çekilmesi ve rektuma küçük bir balonun yerleştirilmesi (balon çıkarma testi ve anorektal manometre) sağlanır.(10)
Kabızlık Önleyici Besinler Nelerdir?
Kabızlık için ne iyi gelir sorusuna en güzel cevap yeterli ve dengeli beslenme programına eklenen yüksek lifli besinlerdir. Posa açısından zengin besinler şunlardır:
- Kepekli, tam buğday ya da çavdar içeriğine sahip ekmek çeşitleri, yulaf, bulgur, kinoa, kepekli tahıl ürünleri
- Yeşil mercimek, kırmızı mercimek, kuru fasulye, nohut, barbunya, soya fasulyesi gibi kuru baklagiller
- Elma, armut, erik gibi kabuklu meyveler ile portakal, ananas, mandalina, çilek gibi meyveler
- Maydanoz, marul, ıspanak, semizotu gibi yeşil yapraklı sebzeler ile havuç, brokoli, karnabahar, enginar, lahana gibi sebzeler
- Kaju, fındık, badem, yer fıstığı ve ceviz gibi yağlı tohumlar.
Posanın bağırsaklardan geçmesine yardımcı olmak için su ve doğal olarak tatlandırılmış meyve, sebze suları, posa içeren çorbalar gibi diğer sıvı kaynaklarını tüketebilirsiniz. Bu besinler dışkının daha yumuşak olmasını ve daha kolay geçmesini sağlayabilir.(11)
Kabızlık Bağırsaklarda Hasara veya Başka Sağlık Sorunlarına Yol Açar mı?
Kabızlık ciddi bir sağlık problemi değildir ancak uzun süre devam ettiğinde aşağıdaki sağlık sorunlarına neden olabilir:
- Sert ve kuru dışkı rektumda hasar yaratır ve bu bölgede şişme, kızarıklık ile iltihaplı damarlar ile karakterize hemoroide yol açabilir.
- Sertleşmiş dışkı, anüsten geçmeye çalışırken bu bölgedeki dokulara hasar verir ve anal fissür denilen bir duruma neden olabilir.
- Kolonda sıkışan dışkı kolon duvarındaki keselerde diverkülit adı verilen bir enfeksiyona neden olabilir.
- Rektumda ve anüste çok fazla dışkı/kaka birikebilir.
- Bir mesane rahatsızlığı varsa, kabız olmak mesaneye olan basıyı arttıracağından mesane problemlerine ya da olan problemin kötüleşmesine sebep olabilir.(3)
Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
